Khi Adrian Black gặp người bạn đời từ Ý của mình 10 năm trước, ông quyết tâm học tiếng mẹ đẻ của bà. Từng học tiếng Pháp một thập kỷ trước đó khi sống tại đây, ông thấy thử thách này không quá khó nhằn. 

“Tôi rất ngạc nhiên vì tiếng Pháp khó như thế nào, nhưng sau đó tôi đã giao tiếp khá tốt. Nhưng tiếng Ý thì gay go hơn nhiều,” Black cho biết. “Tôi cảm giác như tiếng Pháp đã ăn sâu vào đầu mình, nhưng với tiếng Ý, tôi sẽ phải nỗ lực hơn rất nhiều để đạt đến trình độ đó” ông nói thêm. 

Ở độ tuổi 50, Adrian Black thấy não bộ của mình không còn minh mẫn như trước. Tuy nhiên, bỏ cuộc không có trong từ điển của ông. 

Người ta hay nói “you can’t teach an old dog new tricks”, ý là bạn không thể dạy người lớn một kỹ năng gì mới. Điều này chưa hẳn đã đúng. 

Khoa học từng lập luận rằng bộ não người lớn cố định về mặt cấu trúc, một khi bị hỏng thì không thể nào khôi phục được. Nói đơn giản, nhiều người tin rằng não bộ tiếp thu tốt nhất khi còn trẻ, nếu không tranh thủ sẽ giống như bỏ lỡ cơ hội vàng — như cách ta bỏ lỡ tuổi dậy thì để cải thiện chiều cao. 

Tuy nhiên nghiên cứu được công bố từ những năm 1960 đã làm lung lay giả định này, cho thấy não bộ có cấu trúc rất năng động, linh hoạt thay đổi để thích nghi với những trải nghiệm mới — còn được gọi là tính dẻo dai của thần kinh. 

Tựu trung lại, nhóm nghiên cứu này lập luận một người không bao giờ quá già để học gì đó mới, chỉ có điều càng lớn tuổi thì việc học càng khó khăn hơn. Đó là bởi tính dẻo dai của thần kinh thường giảm xuống khi ta già đi, từ đó não bộ ít có khả năng tự thích nghi với những hoàn cảnh mới. 

Nhưng nếu nhìn rộng ra, người lớn tuổi cũng sở hữu không ít các lợi thế khi học ngôn ngữ. “Người lớn tuổi có vốn từ vựng phong phú hơn, nhiều trường hợp gần như ngang bằng với người bản xứ” là khẳng định của Giáo sư Khoa học Thần kinh Albert Costa tại Đại học Pompeu Fabra, Barcelona. 

Với người lớn, học ngoại ngữ thông qua phương pháp từ vựng dễ hơn hẳn so với học qua ngữ pháp. Đó là bởi với những kinh nghiệm và kiến thức sẵn có, người học dễ dàng “tạo bản đồ” để ghi nhớ từ trong não bộ của mình. Tuy nhiên, họ cũng phải đối mặt với nhiều trở ngại nhất định như khó tập được lối phát âm, ngữ điệu một cách tự nhiên như trẻ nhỏ. 

Học một ngôn ngữ mới không phải lúc nào cũng dễ dàng với người lớn, nhưng có nghiên cứu cho thấy việc này đem đến những lợi ích nhất định cho não bộ. Khi có tuổi, hầu hết chúng ta đều trải qua một số dạng suy giảm chức năng thần kinh như giảm khả năng chú ý, trí nhớ kém hay tệ hơn là bệnh Alzheimer. Một số nghiên cứu gần đây khẳng định học ngoại ngữ có thể làm chậm quá trình xuống dốc này, thậm chí là ngăn chặn sự tấn công của chứng mất trí nhớ. 

Một trong những công trình nghiên cứu lớn nhất về chủ đề này là của nhóm nhà khoa học tại Đại học Edinburgh, thực hiện với 648 bệnh nhân Alzheimer tại thành phố Hyderabad, Ấn Độ. Kết quả cho thấy tính trung bình, những người nói được hai thứ tiếng bắt đầu có biểu hiện mất trí nhớ chậm hơn bốn năm rưỡi so với những ai nói một ngôn ngữ duy nhất. 

Trưởng nhóm nghiên cứu, ông Thomas Bak cho biết thêm: “Học một ngôn ngữ muộn có thể có lợi hơn là học nó sớm hơn, bởi vì nó cần nhiều nỗ lực hơn. “Nó tương đồng với việc tập thể dục — đi dạo tốt cho sức khỏe, nhưng không có lợi bằng chạy bộ.” 

Quay trở lại với Adrian Black, bất chấp những khó khăn, ông vẫn coi việc học tiếng Ý là niềm vui và coi đây như một bài toán mình phải giải bằng được. “Tôi đang làm điều đó một phần để ép não bộ mình hoạt động,” Black nói. “Khi bạn đạt được vài thành công như có thể giao tiếp bằng thứ ngôn ngữ mới, cảm giác như vừa mở khóa những phần não bộ mà chưa từng sử dụng trước đó.”

Bài viết được biên dịch từ bài viết gốc đăng tải trên The Guardian tại đây.