Giấc Mơ Mỹ 

Hai trăm năm trước, cách một trăm dặm về phía đông nam của Rome, Ý, có một thị trấn nhỏ tên là Roseto Valfortore. Trong suốt nhiều thế kỷ, những nông dân Roseto làm việc ở các mỏ đá hoa cương trong những quả đồi xung quanh, hay cấy cày trồng trọt trên các thửa ruộng ở thung lũng phía dưới, cuốc bộ bốn hay năm dặm đường xuống núi mỗi sớm mai và rồi lại cần mẫn đi hết quãng đường dài trở về nhà khi chiều muộn. 

Cuộc sống rất bấp bênh. Cư dân mù chữ, nghèo đói và triển vọng đổi đời gần như là không có. Họ sinh ra, lớn lên và chết trên mảnh đất cằn cỗi này, cho đến năm 1882, khi 11 người Roseto khởi hành một chuyến đi biển tới “miền đất hứa” Hoa Kỳ. 

Họ đặt chân tới New York trong ngày đầu tiên, sau đó dạt về định cư ở Đông Pennsylvania, gửi thư về quê nhà báo “chuyến thám hiểm” đã thành công tốt đẹp. Khi những lá thư về Giấc Mơ Mỹ đến với ngôi làng Roseto, người dân ồ ạt kéo tới Pennsylvania. 

Tới nơi, họ chiếm đóng khu vực đó và đặt tên cho nơi này là Roseto, như một cách nhắc nhớ về cội nguồn. Quen cảnh lá lành đùm lá rách, họ dựng những ngôi nhà san sát nhau, trồng rau và cây trái ở ngoài sân. Mỗi nhà đều tự chế rượu vang của mình. Ở Mỹ, quá trình văn minh hoá giúp họ nhận ra Roseto cần có một trường học, và họ tự xây lấy một cái. Rồi họ xây nhà thờ, tiệm bánh, khu chợ, quán rượu,... chẳng mấy chốc nó đã biến thành một thành phố sôi động, nhộn nhịp.

Roseto giống như xứ Shire của người Hobbit trong Chúa tể của những chiếc nhẫn – một thế giới nhỏ bé riêng biệt tự cung tự cấp và hài lòng với điều đó – có lẽ mọi việc vẫn sẽ duy trì như vậy nếu không xuất hiện một người đàn ông tên là Stewart Wolf. 

Phát hiện của Stewart Wolf 

Vào cuối những năm 1950, Stewart Wolf, khi đó là Trưởng khoa Y tại Đại học Oklahoma, đã đến Pennsylvania để tham dự một hội thảo địa phương. Nhiều năm sau đó, Wolf kể lại trong một buổi phỏng vấn. “Sau khi cuộc nói chuyện kết thúc, một vị bác sĩ địa phương mời tôi đi làm một chầu bia. Trong khi chúng tôi uống, anh ta nói, ‘Anh biết đấy, tôi đã hành nghề mười bảy năm. Bệnh nhân của tôi đến từ khắp mọi nơi, thế mà hầu như tôi chưa gặp một trường hợp người Roseto nào dưới sáu lăm tuổi mắc bệnh tim.’” 

Wolf sửng sốt. Thời đó, các loại biệt dược làm giảm cholesterol cũng như những biện pháp ngăn ngừa bệnh tim mạch chưa hề xuất hiện. Những cơn đau tim bùng phát như một đại dịch ở Mỹ. Quả vậy, Wolf mới tập hợp một nhóm nghiên cứu là các sinh viên và cộng sự của mình tại đại học, quyết định điều tra về trường hợp cá biệt của ngôi làng Roseto. 

Kết quả họ thu về như sau: Ở Roseto, không có ai dưới tuổi 55 chết do đau tim hay có bất cứ dấu hiệu nào của bệnh tim. Với những người trên 65 tuổi, tỷ lệ tử vong do bệnh tim là gần 1%, so với tỷ lệ chung toàn nước Mỹ là 2% (1954-1961). 

Sau đó, họ tiến hành nghiên cứu sâu hơn, bao gồm cả lấy mẫu xét nghiệm máu của cư dân Roseto. Kết quả còn kinh ngạc hơn, người Roseto thậm chí còn không có dấu hiệu loét dạ dày tá tràng. Hàng năm, thị trấn hoạ hoằn lắm mới chứng kiến một vụ tự tử, không bao giờ có mấy cậu nhóc choai choai nghiện ma tuý và dẫu uống rượu vang như nước lã, người ở đây cũng chẳng tới mức nghiện rượu. Roseto giống như một thị trấn trong mơ: không tội phạm, không bài bạc, không tệ nạn. 

Khi Wolf so sánh tuổi thọ và tình trạng sức khỏe với những cư dân ở các thị trấn lân cận, tỷ lệ bị ảnh hưởng bởi những thứ như đột quỵ, tăng huyết áp hay đau tim đều thấp hơn rõ rệt. 

Nói đơn giản, những người ở đây nếu chết đều do tuổi cao. 

Lẽ nào là ở di truyền? 

Ban đầu, Wolf chắc mẩm nghĩ người Roseto hẳn phải tuân thủ thói quen ăn uống rất lành mạnh, giúp họ khoẻ khoắn và “dai” hơn những người khác. Nhưng hãy xem người Roseto ăn những gì trong ngày: mỡ lợn để nấu nướng, xúc xích, bột mì, thịt xông khói, tráng miệng bằng rượu vang và xì gà. Các loại bánh ngọt vốn thường chỉ dành cho dịp Giáng sinh hay Lễ tạ ơn thì ở đây họ ăn quanh năm suốt tháng. Ở Roseto, không có chuyện dậy sớm chạy bộ hay nhảy aerobic như công viên Thống Nhất. 

Tóm lại, chế độ ăn uống của họ không bao giờ có thể coi là một chế độ ăn uống healthy, và họ cũng chẳng thiết tha tới việc giữ gìn vóc dáng hay dành thì giờ cho các hoạt động thể thao. 

Wolf đã tự hỏi, lẽ nào là ở di truyền? Nghĩ vậy nên ông đã truy dấu họ hàng thân thích của người Roseto sống rải rác ở các vùng khác của nước Mỹ để xem liệu họ có chung một sức khỏe tráng kiện như những người họ hàng ở Pennsylvania hay không. Chà, không hề. 

Tiếp theo ông xem xét đến khu vực địa lý mà người Roseto sinh sống. Có khi nào là do khí hậu, đất đai tươi tốt và nguồn nước sạch chăng? Một lần nữa, ông lại sa vào ngõ cụt. Thế rồi cho tới một ngày.. 

Bí mật được vén màn 

Cuối cùng, sau một thời gian dài ăn ngủ ở Roseto, Wolf mới ngộ ra được sự thật về người dân nơi đây: thứ khiến họ sống lâu được tới vậy, là thứ nằm trong chính bản thân họ. Thay vì di truyền, chế độ ăn uống hay địa lý, cấu trúc xã hội và văn hoá tập tục của người Roseto mới là câu trả lời chính xác cho cuộc sống lâu dài và hạnh phúc của họ. 

Người Roseto có khác nào người Hobbit đâu, họ sống gần gũi nhau, gắn kết thành một cộng đồng son sắt. Các câu lạc bộ địa phương, các buổi họp hay lễ hội đều rất rôm rả, già trẻ gái trai đều phấn khởi tham dự. Trong một gia đình, chuyện con cháu sống sum vầy bên ông bà là chuyện rất phổ biến. 

Vì nhà san sát nhau, họ bước ra sân vươn vai và giơ tay chào người hàng xóm cũng đang vươn vai như mình. Người già, lẽ thế, tự dưng ít cô đơn hơn vì luôn có cảm giác được quan tâm. Người Roseto có lẽ phần đông là hướng ngoại, họ rất hiếm khi nhốt mình mà luôn xởi lởi chuyện trò hỏi thăm nhau. Không giống thế hệ chúng ta, thích cuộn mình trong chăn xem Netflix, người Roseto thường chơi đùa cùng nhau, ăn uống cùng nhau mỗi ngày. Đôi khi, những câu chuyện và bài hát sống động còn vang vọng tới nửa đêm. 

Kết quả? 

Nhờ duy trì được tập tục và bản sắc dân tộc, người Roseto có mức độ căng thẳng thấp đến mức chúng thực tế không cần xét tới trên bảng xếp hạng. Từ nghiên cứu của Wolf, thuật ngữ Hiệu ứng Roseto dần trở nên phổ biến, theo đó một cộng đồng gắn bó chặt chẽ sẽ có tỷ lệ mắc bệnh tim thấp hơn và tuổi thọ dài hơn. 

Khi Wolf lần đầu tiên công bố những phát hiện của mình trước giới y học, bạn có thể tượng tượng hàng ngàn con mắt hoài nghi chiếu vào ông ra sao. Từ lâu, chúng ta đã quen với việc sức khỏe của con người phụ thuộc phần lớn vào những gì họ chuyển vào dạ dày, những môn thể thao họ luyện tập, khí hậu vùng họ sinh sống, ngành y tế đạt được những tiến bộ ra sao – mà tách rời sức khoẻ với tầm ảnh hưởng của cộng đồng họ gắn bó. 

Con người ta có thể chấp nhận sống trong sự cô đơn, nhưng khi nghĩ tới việc phải chết trong cô đơn, họ lại thấy khiếp đảm. Không ai thích thú cái viễn cảnh tệ hại đó cả. Nhân loại, trải qua hành trình văn minh hóa hàng ngàn năm, suy cho cùng vẫn là loài động vật bậc cao sống theo bầy đàn. Khi một con sói bị cả đàn ruồng bỏ, điều đó đồng nghĩa với cái chết. Khi một con người bị ruồng bỏ, hoặc tệ hơn, tự cô lập chính mình, họ sẽ không chết ngay, mà phải chịu đựng cái chết từ từ, dai dẳng từ sâu tâm khảm bên trong.