Vị vua anh minh Solomon 

Solomon, người được mệnh danh là “nhà thống trị vĩ đại nhất của Israel”, là vị vua nổi tiếng nhất trong Kinh thánh bởi sự sáng suốt và anh minh. Ông được Chúa ban cho một trí tuệ vĩ đại, điều thể hiện rõ nhất qua câu chuyện sau đây. 

Một ngày, có hai người phụ nữ cùng trình diện trước Salomon: Cả hai đều nhận mình là mẹ ruột của đứa trẻ kia. Tại các phiên tòa thời đó, vua được phép mang theo vũ khí, vì vậy Solomon rút kiếm ra và nói, “Có lẽ ta nên chém đứa trẻ này ra làm đôi, như vậy thì cả hai người đều có phần.” Ngay lập tức, người mẹ thật quỳ xuống cầu xin vua tha mạng và nguyện trao đứa bé cho người phụ nữ còn lại, kẻ đã nói dối. Như vậy là quá đủ để Solomon biết được đâu là người mẹ thật và ông trao đứa bé cho bà. 

Solomon nổi tiếng là người khôn ngoan, có tham vọng lớn. Thời kỳ trị vì của ông cũng là thời gian vương quốc Israel đạt cực thịnh về kinh tế. Tuy nhiên trong cuộc sống riêng của mình, ông lại liên tiếp mắc phải những sai lầm không đáng có. Cách nuôi dạy tồi tệ của ông đã sinh ra một trong những tên bạo chúa tàn ác nhất trong Kinh thánh, người con trai Rehoboam của Solomon. Cũng theo Kinh Thánh, Solomon có tới 700 vợ, 300 tỳ thiếp và số con rơi thì đếm mãi cũng chẳng hết. Tất cả những tội lỗi và sai lầm nghiêm trọng ấy đã góp phần dẫn đến sự lụi tàn của vương quốc Israel. 

Solomon giải quyết vấn đề của người khác bằng sự sáng suốt khiến nhiều người nể phục, thế nhưng lại bế tắc trước những vấn đề của chính mình. 

Nghịch lý Solomon 

Thuật ngữ Nghịch lý Solomon lần đầu được giới thiệu trong một bài báo đăng tải bởi hai nhà tâm lý học Igor Grossman và Ethan Kross vào năm 2014. Nghiên cứu của họ hé lộ ba điều:  

Đầu tiên, con người thường “lý luận sáng suốt hơn về vấn đề của người khác hơn là của chính mình.” Nói cách khác, có tồn tại một khuynh hướng nhận thức phổ biến rằng chúng ta thường đưa ra phương hướng giải quyết vấn đề của người khác tốt hơn vấn đề của chính ta. 

Thứ hai, Grossman và Kross lưu ý rằng khi chúng ta cố gắng nhìn nhận vấn đề của chúng ta từ góc độ người ngoài cuộc – chúng ta có khả năng đưa ra các quyết định sáng suốt và hợp lý hơn.  

Thứ ba, trái với quan điểm thông thường cho rằng tuổi đời, kinh nghiệm đi kèm sự khôn ngoan, tất cả mọi người bất kể tuổi tác đều dễ dàng rơi vào cạm bẫy của Nghịch lý Solomon. Vì như triết gia Seneca đã nói: “Ta không thể gọi một người đàn ông với mái tóc bạc phơ là kẻ sống lâu được, điều đó chỉ chứng tỏ ông ta tồn tại lâu. Để thực sự sống, ông ta phải suy nghĩ.” 

Hai mặt của khôn ngoan 

Trong tất cả các nghiên cứu được tiến hành và được kiểm chứng, họ phát hiện trong các cuộc thảo luận văn học về hai loại hình khác nhau của sự khôn ngoan. Một mặt, chúng ta có sự khôn ngoan xã hội, tức là khôn ngoan với người khác. Mặt còn lại, chúng ta có sự khôn ngoan cá nhân, tức là trí thông minh nội tâm – sự sáng suốt với chính những vấn đề của bản thân. 

Hàng loạt các cuộc tranh luận về triết học lẫn khoa học đã diễn ra chỉ để xác định mối quan hệ của hai loại hình này. Chúng ta có những người có cả hai, những người chỉ có một và có những người chẳng có cái nào. 

Cuối cùng, một người như vua Solomon có thể rất sáng suốt trong những vấn đề nhất định của người khác, nhưng lại hành xử thiếu khôn ngoan trong chính vấn vấn đề của mình. Câu chuyện về vị vua Solomon trở thành chủ đề của cuộc nghiên cứu này vì trong thực tế, chúng ta vẫn thường nói hay hơn làm. 

Tự đưa ra cho mình những lời khuyên sáng suốt hơn 

Nghịch lý Solomon dạy chúng ta rằng, nếu muốn tự đưa lời khuyên cho bản thân, ta sẽ cần lùi lại vài bước và phóng xa tầm mắt. Khi bạn đưa ra lời khuyên cho người khác, bạn đang đứng ở góc độ khách quan; khi bạn tự đưa ra lời khuyên cho mình, bạn đứng ở góc độ chủ quan. Giống như một cầu thủ đang trong trận đấu, rất khó để dừng lại và nhìn sự việc như một bức tranh tổng thể. Tuy nhiên nếu muốn tự đưa ra những quyết định sáng suốt hơn, đó là thứ bạn cần học. Dưới đây là một vài chỉ dẫn: 

Trò chuyện với bản thân 

Việc này nghe có vẻ điên rồ và còn hơi gượng gạo nữa, vì vậy nếu bạn vẫn ngại ngùng thì hãy làm nó khi ở một mình và một nơi an toàn. Nhìn vào bạn trong gương… và trò chuyện. Tưởng tượng bạn là một nhà trị liệu và người trong gương là khách hàng của bạn. Tưởng tượng bạn là một nhà phê bình, và người trong gương là nhân vật trong một bộ phim. Bạn sẽ phải đóng cả hai vai, vừa hỏi xin lời khuyên vừa đưa ra lời khuyên. 

Viết nhật ký 

Với những người thấy phương pháp trên quá khó khăn, hãy thử viết mọi thứ ra giấy. Có thể là trước khi ngủ, bạn ngồi lại và thuật lại tất cả những gì xảy ra trong ngày hoặc trong tuần. Ngày hôm sau, hãy đọc lại chúng. Đọc như bạn đang đọc một cuốn sách, như thể bạn đang đọc lời tự sự của một nhân vật trong truyện. Bạn sẽ đưa ra lời khuyên gì cho nhân vật đó? Anh ta/cô ta đang mắc lỗi sai ở đâu? Có cách nào để sửa chữa không? Hệ quả sẽ là gì?... 

Trải nghiệm 

‘Trải nghiệm’ bao gồm ‘trải’ và ‘nghiệm’. Bằng cách trải nghiệm, bạn biết thêm nhiều về cuộc đời, khó khăn, thách thức và cách mà những người khác đã vượt qua chúng. Bạn có thể đang gặp vấn đề họ từng gặp phải, vậy hãy xem họ đã giải quyết nó ra sao. Hỏi xin lời khuyên nếu có thể, đọc một vài cuốn sách lấy động lực,... là những cách rất tốt để cân nhắc trước khi đưa ra quyết định. 

Học hỏi từ sai lầm của người khác 

Nếu bạn biết một người nào đó từng gặp phải vấn đề như bạn đang gặp phải và đưa ra quyết định sai lầm, hãy rút kinh nghiệm từ chính sai lầm đó của họ. Có thể bạn vẫn chưa biết phải làm gì, nhưng ít ra bạn cũng loại được một đáp án sai. 

Học hỏi từ sai lầm của bản thân 

Đôi khi ta đụng độ những vấn đề giống nhau nhiều lần và lặp lại những lỗi sai không đáng có. Người sáng suốt không mắc một lỗi quá ba lần, hãy cẩn thận. Cho trí óc bạn chút thời gian và khoảng không để ngẫm nghĩ, vì có lẽ bạn đã quá tuổi để đưa ra những quyết định bồng bột rồi. Ngựa quen đường cũ là một thói quen khó bỏ, nhưng hãy nhớ cân nhắc hậu quả trước khi đưa ra quyết định. Người ta nói thất bại là mẹ thành công, nhưng thất bại chỉ là mẹ thành công khi bạn biết thất bại đó đem lại bài học. 

Đọc thêm chứ? 

1/ Nguyên Tắc Pareto: Làm Thế Nào Để Tối Ưu 24 Giờ Của Bạn Và Tiến Tới Trạng Thái Cân Bằng Cuộc Sống. Bạn sẽ học được cách tận dụng tối đa nguyên tắc 80/20 vào công việc, tài chính hay mọi khía cạnh khác của đời sống – và không bao giờ rơi vào cảnh thời gian ít mà việc thì nhiều nữa. 

2/ Quy Tắc 10.000 Giờ: Học Được Gì Từ Những Kẻ Xuất Chúng? Một bài viết xua tan mọi thiên lệch về quy tắc nổi tiếng này và học hỏi bí quyết thành công từ các thiên tài. 

3/ Định luật Parkinson: Tại sao bạn cứ để việc tới hạn chót rồi mới làm? Đọc bài này để trở thành kẻ đi săn deadlines thay vì bị deadlines săn như bạn bây giờ. 

4/ Học Kiểu Feynman: Làm Thế Nào Để Nhớ Mọi Thứ Mình Đã Học? Quả tiêu đề này nghe kêu quá nhỉ, nhưng cũng không hẳn là không thiết thực đâu. Richard Feynman, người mà Bill Gates nhiều lần nhắc tới như "người thầy vĩ đại mà tôi luôn ao ước có được", được mọi người kính trọng đặt cho biệt danh "The Great Explainer" bởi ông có khả năng thâu tóm các vấn đề phức tạp và diễn giải nó thật đơn giản. Bí mật của Feynman là gì? 

5/ Hiệu Ứng Benjamin-Franklin (Phần 1): Tại Sao Franklin Có Thể Biến Kẻ Thù Thành Bạn Chỉ Bằng Cách Hỏi Mượn Một Cuốn Sách? Như Franklin đã tóm lược lại thì, ‘Người đã từng làm điều tốt cho bạn sẽ sẵn sàng làm điều đó một lần nữa, còn người mà bạn đã ban ơn thì chưa chắc sẽ quay lại trả ơn bạn.’ Dù nghe khá ngược đời nhưng hiệu ứng này vẫn phát huy tác dụng suốt hơn 300 năm qua kể từ thời của Franklin. 

6/ Nghịch Lý Của Sự Lựa Chọn: Tại Sao Bạn Lưỡng Lự Trước Vô Vàn Lựa Chọn? - Bài viết này đem đến cho bạn một cái nhìn hoàn toàn mới về các sự lựa chọn và cách mà chúng đảo lộn cuộc sống của ta. Tại sao có nhiều lựa chọn chưa hẳn đã là tốt, tại sao bạn luôn đắn đo trước vô vàn lựa chọn và luôn ước được quay về để lựa chọn lại; tất cả đều sẽ được bật mí.